Opis projektu

„Wiedza to władza”:
Granice doradztwa politycznego i lobbingu w politycznym procesie decyzyjnym
– polityczna kultura ekspercka w polsko-niemieckim porównaniu.

Przedsięwzięcie badawcze stanowi kontynuację projektu: „’Wiedza to władza’: Granice doradztwa politycznego i lobbingu w politycznym procesie decyzyjnym”, w którym analizie poddano postrzeganie procesów doradztwa politycznego przez polityków w Niemczech i Polsce.

Przeprowadzona analiza porównawcza oparta jest na założeniu, że w każdym kraju wykształcone zostają specyficzne rozwiązania w zakresie doradztwa politycznego, odpowiadające danym uwarunkowaniom politycznym, instytucjonalnym oraz prawnym, jak również historycznym i kulturowym. Punkt wyjścia dla badań porównawczych stanowi koncepcja „politycznej kultury eksperckiej” (pke), rozumianej jako system norm, procedur i instrumentów regulujących relacje pomiędzy ekspertami i politycznymi podmiotami decyzyjnymi, umożliwiająca analityczne uwzględnienie różnorodnych aspektów dotyczących politycznych procesów doradczych. Koncepcja ta zakłada istnienie różnych modeli „pke”, ukształtowanych w wyniku zróżnicowanych uwarunkowań systemowych w poszczególnych państwach. Na podstawie dotychczasowych ustaleń dokonanych w trakcie poprzedniego projektu w oparciu z jednej strony o kwerendę literatury, a z drugiej o wywiady pogłębione przeprowadzone z politykami, wyróżniliśmy cztery różne typy „pke”. Jako podstawowe kryteria różnicujące przyjęliśmy poziom i zakres regulacji formalno-prawnych i instytucjonalnych oraz uwarunkowania, które determinują relacje między politykami a ekspertami, w tym dystans oraz praktykę tych relacji. O ile analiza prawna i instytucjonalna możliwa była w oparciu o literaturę przedmiotu i materiały źródłowe, o tyle analiza zależności, norm, oczekiwań, ocen i czynników mających realny wpływ na sposób funkcjonowania doradztwa politycznego wymaga przeprowadzenia wywiadów pogłębionych z ekspertami, biorącymi udział w procesach konsultacyjnych. Porównanie informacji uzyskanych dzięki temu postępowaniu badawczemu z wynikami wywiadów przeprowadzonych uprzednio z politykami, pozwoli na poznanie subiektywnych przekonań dotyczących relacji polityk-ekspert obydwu stron. Będzie to kluczowe w definiowaniu tzw. „miękkich uwarunkowań” procesu doradczego i przyczyni się do utrzymania bądź modyfikacji przejętej koncepcji „pke”.

Dlatego też w celu weryfikacji konceptualnych założeń przyjętych w pierwszej części projektu oraz przeprowadzenia typologicznej klasyfikacji kultury eksperckiej w Polsce i w Niemczech postrzeganie z pozycji polityków stanowiące pierwotny przedmiot badania ma zostać uzupełniona o perspektywę ekspertów biorących udział w politycznych procesach doradczych. Badaniu poddany zostanie przy tym przede wszystkim sposób rozumienia przez doradców ich roli w ramach politycznych procesów doradczych oraz sposób postrzegania przez nich kryteriów legitymizacji oraz legalności różnego rodzaju działalności doradczej w procesie podejmowania decyzji politycznych. Ponadto w centrum zainteresowania znajdą się dostęp doradców oraz lobbystów do aktorów życia politycznego, jak i sposób funkcjonowania ustawowych regulacji w obszarze doradztwa politycznego, przedmiot doradztwa oraz jego zadania, jak również sposoby rekrutacji, pracy oraz komunikacji pomiędzy doradcami a politykami.

W ramach realizowanego przedsięwzięcia sformułowane zostały następujące pytania badawcze:

• Jak uczestnicy procesów doradczych w Polsce i w Niemczech definiują granice pomiędzy naukowym doradztwem politycznym a lobbingiem?
• Czy występują i w czym przejawiają się różnice w typach politycznej kultury eksperckiej

w Polsce i w Niemczech?

• Jaka jest praktyka legitymizacji doradztwa i lobbingu w politycznym procesie decyzyjnym w zależności od politycznej kultury eksperckiej obowiązującej w danym kraju?

Oprócz centralnych tematów badawczych poruszone zostaną również inne aspekty z zakresu doradztwa politycznego i lobbingu, tak aby w jak najbardziej kompleksowy sposób naświetlić ten obszar badań, który do tej pory – zwłaszcza ze względu na brak danych empirycznych – był niedostatecznie eksplorowany w polsko-niemieckiej perspektywie porównawczej. W szczególności przeanalizowana zostanie rosnąca rola mediów w ramach procesów konsultacyjnych, różnice w strukturze i zasobach doradczych biur poselskich, postrzeganie tzw. „efektu drzwi obrotowych” w obu krajach, a także możliwości udziału obywateli w procesach konsultacji politycznych. Ponadto za pomocą odpowiedniej ankiety przeprowadzonej wśród niemieckich parlamentarzystów zostanie zbadana ich percepcja nowych regulacji prawnych dotyczących wprowadzenia obowiązkowego rejestru lobbystów, które weszły w życie w Niemczech 1 października 2022 roku.

Niniejszy projekt ma charakter pilotażowy. Jego celem jest przeprowadzenie analizy podobieństw oraz różnic zarówno struktury jak i sposobu funkcjonowania doradztwa politycznego oraz lobbingu w państwach Europy Zachodniej i Środkowo-Wschodniej z uwzględnieniem ich uwarunkowań historycznych i kulturowych. Zadaniem tej analizy jest identyfikacja najistotniejszych problemów w obrębie doradztwa politycznego oraz lobbingu. Ujęcie przykładu Polski i Niemiec jako studium przypadku relacji pomiędzy „starymi” i „nowymi” krajami członkowskimi UE stanowić będzie doskonałą podstawę dla szerzej zakrojonych badań porównawczych mających na celu wypełnienie zidentyfikowanej w tej dziedzinie luki badawczej w świetle zwiększającego się znaczenia doradztwa politycznego zarówno w praktyce politycznej, jak i politologicznej debacie naukowej.